Do prac w szczególnych warunkach zalicza się m.in. pracę w służbie zdrowia i opiece społecznej. Może stać się ona podstawą do wypłacanej przez ZUS rekompensaty. Z pytaniem o staż pracy wymagany do rekompensaty napisała do nas czytelniczka.
Porady prawne w serwisie Praca
W pierwszej kolejności wskazuję, że
obecnie obowiązujące przepisy nie przewidują dodatku do emerytury za pracę w szczególnych warunkach, natomiast w określonych przypadkach emerytowi może zostać przyznana rekompensata na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.
Rekompensata nie jest jednak samodzielnym świadczeniem pieniężnym, ale stanowi dodatek do kapitału początkowego, na podstawie którego jest ustalana wysokość emerytury. Choć zatem rekompensata nie jest dodatkiem do emerytury, to jej przyznanie w istocie powoduje wzrost świadczenia emerytalnego.
Zanim odpowiem na pytanie czytelniczki, czy ma szansę na uzyskanie rekompensaty, wyjaśnić pokrótce należy, dlaczego w ogóle ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie instytucji rekompensaty, ponieważ ma to znaczenie przy ocenie przesłanek jej uzyskania. Instytucja rekompensaty ma związek z przeprowadzoną w latach 1999 - 2009 reformą systemu emerytalnego, mającą na celu między innymi ograniczenie uprawnień do wcześniejszej emerytury.
Obecna ustawa określa reguły nabycia prawa do emerytury pomostowej z uwzględnieniem bardziej rygorystycznych kryteriów niż te, które obowiązywały przed reformą. Przede wszystkim, zawarty w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych katalog prac uznawanych obecnie za prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest znacznie węższy niż określony w wykazach A i B (do których odnosi się czytelniczka) zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych - rekompensata stanowi zatem odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej na nowych zasadach. Przesłanki uzyskania prawa do rekompensaty określone zostały w art. 21 ustawy. Zgodnie z tym przepisem
rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Odesłanie do ustawy o emeryturach i rentach z FUS oznacza, że przepis odnosi się do stażu pracy w warunkach wynikających z wykazów zawartych w rozporządzeniu z 1983 r.
możliwe, musiał(a)bym to przemyśleć
22%
Jednakże, choć nie wynika to wprost z przepisów ustawy, to w orzecznictwie podnosi się, że ten minimalny 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze według wykazu zawartego w rozporządzeniu z 1983 r. musi upłynąć przed wejściem w życie ustawy pomostowej, czyli przed 1 stycznia 2009 r. Tak orzekł np. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 30 czerwca 2022 r., sygn. III AUa 86/21 - "Prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r.,
które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 emeryturach i rentach z FUS." (podobnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 30 listopada 2022 r., sygn. III AUa 130/22, czy Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 29 grudnia 2020 r., sygn. III AUa 1002/20). To stanowisko uzasadniane jest właśnie celem wprowadzenia rekompensaty - skoro ma ona wynagradzać fakt, że wprowadzenie ustawy pozbawiło określone osoby możliwości ubiegania się o wcześniejszą emeryturę, to rekompensata może przysługiwać tylko tym osobom, które przed wejściem w życie ustawy spełniły wymogi, aby taką wcześniejszą emeryturę - zgodnie z dotychczas obowiązującymi, łagodniejszymi wymogami - uzyskać w przyszłości.
Życie na emeryturze. Czy seniorzy są skazani na samotność?
Z powyższego wynikałoby zatem, że pracownik nie ma obecnie możliwości uzupełnienia brakującego okresu do 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, aby ubiegać się o rekompensatę.Na marginesie wskazuję, że przepisy określają więcej wymogów i przesłanek negatywnych uzyskania rekompensaty niż tylko długość okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Zwracam uwagę, że przy ustalaniu prawa do rekompensaty uwzględniane są tylko okresy, w których
praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Dodatkowo rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do wcześniejszej emerytury (niezależnie od tego, czy na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, czy tych obecnych), nawet jeśli ta osoba nie skorzystała z tego prawa i kontynuowała zatrudnienie. Z tym związana jest jeszcze jedna istotna kwestia - rekompensata przyznawana jest tylko w przypadku przejścia na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym, czyli po ukończeniu 60. roku życia w przypadku kobiet i 65. roku życia w przypadku mężczyzn.
Uzupełniając odpowiedź na pytanie czytelniczki wskazuję, że
choć kontynuowanie zatrudnienia w szczególnych warunkach może nie pomóc w uzyskaniu rekompensaty, to nie oznacza, że nie warto rozważyć takiego działania, bo być może pozwoli to czytelniczce na uzyskanie prawa do emerytury pomostowej.Zgodnie z ustawą prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
- urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
- ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
- osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
- ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
- przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (czyli według wcześniej obowiązującego szerszego katalogu lub katalogu zawartego w załączniku nr 1 i 2 zawartego w nowej ustawie);
- po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy (czyli według katalogu zawartego w załączniku nr 1 i 2 zawartego w nowej ustawie).
Istotne jest jednak sprawdzenie, czy prace, które czytelniczka ma zamiar wykonywać, mieszczą się w wykazach prac zawartych w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych, bowiem jak już wyżej wskazałem - obecne reguły są bardziej rygorystyczne.
Nadto uczulam, aby pamiętać, iż wnioskując do ZUS o przyznanie świadczenia, musimy wykazać, że posiadamy odpowiednio długi staż pracy w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze. Aby uniknąć sporów z ZUS i konieczności udowadniania posiadania tego stażu pracy przed sądem,
należy zatem zawczasu pilnować, aby w świadectwach pracy pracodawcy wpisywali informację, że praca była wykonywana w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Życie na emeryturze. Czy seniorzy są skazani na samotność?
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
